Marzec to miesiąc świadomości na temat endometriozy. Endometrioza to choroba cywilizacyjna, która dotyka co 6 kobietę w wieku rozrodczym i jest diagnozowana częściej, niż cukrzyca. Objawy choroby, takie jak bolesne i obfite miesiączkowanie, przewlekły ból w miednicy, nudności, biegunki oraz bolesne współżycie i problemy z płodnością znacznie pogarszają jakość życia chorujących kobiet. Poszukiwanie nowych skutecznych metodleczenia endometriozy oraz sposobów na łagodzenie jej przebiegu pozwoliło zwrócić szczególną uwagę na istotę diety i leczenia żywieniowego.
Endometrioza – co to takiego?
Endometrioza to choroba, która charakteryzuje się obecnością tkanki endometrium (błony śluzowej macicy) w różnych miejscach poza macicą (choroba nazywana jest ,,wędrującą śluzówką macicy”). Komórki endometrium transportowane są przy pomocy układu krwionośnegoi limfatycznego. Umiejscowić mogą się w jajowodach, a także w jamie brzusznej. Dochodzi do przewlekłego stanu zapalnego, powstania blizn, zrostów i anatomicznych zniekształceń.
Dieta przeciwzapalna
Jedną z ważnych funkcji odpowiedniej diety w profilaktyce i leczeniu endometriozy jest jej działanie przeciwzapalne. Dieta powinna być zgodna z zasadami zdrowego żywienia. Należy pamiętać o regularnych posiłkach zjadanych co 3–4 godziny, urozmaiceniu diety i nawadnianiu organizmu, a także wyeliminowaniu alkoholu i produktów mocno przetworzonych.Odpowiednia podażantyoksydantów oraz kwasów tłuszczowych omega-3 również może zapewnić skuteczne działanieprzeciwzapalne. Ponadto, składniki diety, które oceniono jako przeciwzapalne to: błonnik pokarmowy, beta-karoten, magnez, witamina C oraz witamina E. Działania przeciwzapalne są potwierdzone dla ziół i przypraw, takich jak imbir, szafran, kurkumina zawarta w kurkumie, goździki, rozmaryn, lukrecja, kapsaicyna zawarta w papryczkach, cynamon, gałka muszkatołowa.
Przyczyny endometriozy
Według najnowszych doniesień przyczyną powstania endometriozy może być przewlekły stres oksydacyjny, czyli stan zakłóconej równowagi między produktami ubocznymi przemian metabolicznych, np. wolnymi rodnikami (reaktywnymi formami tlenu),a zdolnością usuwania ich z organizmu. Warto, aby dieta kobiet z endometriozą, ale też dieta dla wszystkich kobiet chcących zwiększyć profilaktykę tej choroby była bogata w przeciwutleniacze, czyli składniki pozwalające na neutralizowanie wolnych rodników. Wskazana jest podaż produktów bogatych w karotenoidy (dynia, marchew, brzoskwinie, pomidory, papryka, wiśnie, pomarańcze, jarmuż, szpinak, brokuły), witaminę C (rokitnik, owoce dzikiej róży, czarne porzeczki, truskawki, kiwi, grejpfrut, cytryna) i E (oleje roślinne, orzechy, nasiona dyni i słonecznika, sezam, migdały, awokado, kiełki, rośliny strączkowe). Warto uwzględnić produkty zawierające antocyjany (występujące w produktach o czerwonej i fioletowej barwie, jak np. owoce jagodowe, czerwona fasola, czerwona kapusta, bakłażan) oraz flawony zawarte w selerze, pietruszce, karczochach, oliwkach, morelach i czerwonej papryce.
Proestrogenowe substancje występujące w środowisku
Ze względu na to, że do endometriozy przyczynia się wysokie stężenie estrogenu, do czynników środowiskowych zwiększających ryzyko choroby można zaliczyć pro-estrogenowe substancje występujące w środowisku, takie jak ksenoestrogeny,herbicydy, pestycydy, tworzywa sztuczne, detergentyi dioksyny. Głównym źródłem dioksyn zmagazynowanych w tkance tłuszczowejpacjentek z endometriozą są ryby, nabiał i produkty odzwierzęce pochodzące z diety. Rezygnacja z produktów odzwierzęcych może korzystnie wpłynąćna zmniejszenie kumulacji toksyn, natomiast w pierwszej kolejności zdecydowanie warto ograniczyć mięso, zwłaszcza czerwone, a spożycie ryb zachować na poziomie dwóch porcji tygodniowo, ponieważ zawarte w nich kwasy tłuszczowe EPA i DHA zdecydowanie mogą mieć więcej korzyści dla zdrowia, niż ich całkowite wyeliminowanie ze względu na występujące toksyny. Szczególną uwagę należy zwrócić tutaj na ryby bałtyckie (łosoś, śledź i szprot), w których stwierdzono podwyższone poziomy zanieczyszczeń dioksynami i dl-PCB. Przestrzegając jednak zaleceń dotyczących częstotliwości spożywania ryb, nie ma powodu do ich całkowitej eliminacji.
Mięso
Spożycie czerwonego mięsa (zarówno przetworzonego, jak i nieprzetworzonego) wiąże się z wyższym ryzykiem zachorowania na endometriozę z przynajmniej dwóch przyczyn. Po pierwsze, jest to źródło opisanych powyżej dioksyn. Produkty pochodzenia zwierzęcego mogą pobudzać organizm do produkcji prostaglandyn, które prowadzą do zaostrzenia stanu zapalnego. Po drugie warto pochylić się nad badaniami naukowymi mówiącymi o niekorzystnym wpływie diety wysokotłuszczowej, bogatej zwłaszcza w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego na rozwój endometriozy. Dieta taka jest związana ze wzrostem stężenia estrogenów i może nasilać objawy endometriozy. Dieta ograniczająca produkty odzwierzęce ma wpływ na korzystniejszy profil kwasów tłuszczowych u kobiet z endometriozą, pozwalający zmniejszać stan zapalny.
Błonnik pokarmowy
Dieta bogata w błonnik pokarmowy oraz produkty pochodzenia roślinnego, warzywa, rośliny strączkowe, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe może mieć korzystny wpływ na profilaktykę i rozwój endometriozy poprzez metabolizmhormonów steroidowych oraz obniżenie puli krążących estrogenów w organizmie.
Dieta bezglutenowa
Przeprowadzono także badanie pozwalające ocenić skuteczność stosowania diety bezglutenowej w łagodzeniu objawów endometriozy, w tym bólu i uczucia dyskomfortu w jamie brzusznej. Do udziału w badaniu zaproszono kobiety z występująca już endometriozą, zgłaszające wymienione wyżej dolegliwości i zaproponowano im stosowanie diety bezglutenowej. Po 12 miesiącach stosowania diety zaobserwowano statystycznie istotne zmniejszenie ilości objawów u 75% biorących udziałw badaniu kobiet. Warto zatem wziąć pod uwagęeliminacje lub ograniczenie zbóż glutenowych w planowaniu diet leczniczych dla pacjentek z endometriozą, jednak należy przeprowadzić dodatkowe badania i obserwacje pozwalające na potwierdzenie tej tezy. Poleca się natomiast ograniczenie pszenicy, a zwłaszcza jej oczyszczonej formy (białej mąki pszennej i produktów z niej powstałych), które w nadmiarze mogą mieć niekorzystny wpływ na walkę ze stanem zapalnym w organizmie.
Endometrioza a alergia na nikiel
W 2020 roku przeprowadzono badanie, którego wyniki łączą nasilenie objawów endometriozy z alergią na nikiel i z dietą bogatą w produkty będące jego źródłem.Nikiel pokarmowy może powodować alergiczne kontaktowe zapalenie błony śluzowej żołądka, co może objawiać się symptomami podobnymi do występujących przy zespole jelita drażliwego oraz objawami pozajelitowymi. Objawy te są również częste przy występowaniu endometriozy. Ze względu na to, że alergiczne kontaktowe zapalenie skóry spowodowane niklem było już obserwowane u pacjentek z tą chorobą, badacze postanowili sprawdzić czy nikiel pokarmowy może być także przyczyną dolegliwości jelitowych u chorych na endometriozę.Okazało się, że aż 90 % badanych osób cierpiących na endometriozę wykazało alergię na nikiel. Pomimo małej grupy badanej i konieczności przeprowadzenia dalszych, dokładniejszych badań, wyniki tego eksperymentu pozwalają na stwierdzenie, że dieta o wysokiej zawartości niklu może przyczynić się do wystąpienia objawów jelitowych i pozajelitowych u kobiet z endometriozą i zaleca się, aby ta grupa chorych stosowała dietę ograniczającą produkty spożywcze bogate w nikiel.Źródłem niklu są: pszenica, owies, kasza gryczana, soja i produkty sojowe, pomidory, fasola, groszek, soczewica, czekolada, kukurydza, cebula, czosnek, kakao, czekolada, kawa, herbata, proszek do pieczenia, konserwy.
Zalecenia dietetyczne w pigułce
W świetle doniesień naukowych odpowiednia dieta, o zmniejszonej zawartości tłuszczów, zwłaszcza zwierzęcych,a zwiększająca ilość błonnika wydajesię bardzo istotna zarówno dla profilaktyki rozwoju endometriozy, jaki łagodzenia jej objawów oraz przebiegu choroby. Warto zadbać o podaż składników pozwalających na zmniejszenie stanu zapalnego, tj. kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, oleju lnianego i oliwy, orzechów włoskich, pestek i nasion, roślin strączkowych. Rezygnacja z czerwonego mięsa na rzecz białek roślinnych, warzyw i owoców może mieć korzystny wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia endometriozy oraz może łagodzić jej przebieg. Warto także rozważyć ograniczenie lub eliminację zbóż glutenowych oraz produktów bogatych w nikiel. Badania naukowe wskazują także na ważną rolę odpowiedniej podaży witaminy D3, a jej stężenie w surowicy jest odwrotnie proporcjonalne do ryzyka wystąpienia choroby, dlatego należy pamiętać o prawidłowej suplementacji.
Sprawdź także: Dieta redukcyjna
Przykładowy jadłospis przy endometriozie:
Śniadanie:
Kanapki z chleba żytniego z domową pastą z gotowanej ciecierzycy z czarnuszką i przyprawami: ziołami prowansalskimi, gałką muszkatołową, pieprzem ziołowym, podawane z ogórkiem kiszonym.
II śniadanie:
Budyń z kaszy jęczmiennej lub kaszy jaglanej na mleku lub napoju roślinnym z owocami leśnymi, posypany pestkami dyni.
Obiad:
Ugotowany makaron ryżowy z duszonymi warzywami: marchewką, pietruszką i cukinią oraz z grillowaną na oliwie piersią z kurczaka doprawioną suszonym tymiankiem, bazylią i oregano.
Podwieczorek:
Koktajl na bazie jogurtu naturalnego lub napoju roślinnego z bananem, owocami leśnymi (borówki, jagody, porzeczki, maliny – świeże lub mrożone) z dodatkiem siemienia lnianego.
Kolacja:
Sałatka z rukoli i pieczonego z dodatkiem oliwy i ziołowych przypraw buraka z czerwoną cebulą, papryką, pietruszką, polana olejem lnianym i posypana czarnuszką.
Przeczytaj także: O odchudzaniu u dzieci
Bibliografia:
- Wyderka M., Zalewska D., Szeląg E.: Endometrioza a jakość życia, Pielęgniarstwo Polskie 4(42), 199–206, 2011
- Gier D., Leczenie żywieniowe w endometriozie, Nowe Trendy w Dietetyce (red. Krzystyniak K.L., Klonowska J.), Medyk, Warszawa 2020, 41-47.
- Woźniak P., Ziółkowski P., Stetkiewicz T. i wsp.: Leczenie uzupełniające w endometriozie, Przeglad Menopauzalny, 2012, 11 (5), 396-403.
- Borghini R., Porpora M.G., Casale R. et al., Irritable Bowel Syndrome-Like Disorders in Endometriosis: Prevalence of Nickel Sensitivity and Effects of a Low-Nickel Diet. An Open-Label Pilot Study, Nutrients, 2020 Jan 28;12(2):341